Święty hierarcha Jan Złotousty – Chryzostom – IV/V w
Z serii: Ekumenizm – św. ojcowie o heretykach / PrawoslawniKatolicy.pl
Święty hierarcha Jan Złotousty (Chryzostom), arcybiskup Konstantynopola (ur. ok. 350 – zm. 14/27.09.407)
„Chcą wypaczyć Ewangelię Chrystusa. Wprawdzie [fałszywi nauczyciele] zapowiedzieli wprowadzenie tylko jednego, czy dwóch nowych przykazań -wznowienie obrzezania i przestrzeganie niektórych terminów [kalendarza żydowskiego] – jednak [Paweł], chcąc dowieść, że nawet mała zmiana niszczy całość, oświadczył, iż jest to zniszczenie Ewangelii. Obcięcie części z otoku cesarskiej monety jest fałszowaniem całego pieniądza, a obalenie choćby cząstki zasad wiary, szkodzi całości i stopniowo prowadzi na manowce.
Gdzież są teraz oskarżający nas o swarliwość, gdyż nie zgadzamy się z heretykami? A gdzie są ci, którzy twierdzą, że w niczym od heretyków się nie różnimy, a stan niezgody jest konsekwencją naszej żądzy panowania? Niech wszyscy usłyszą, jak Paweł mówi, że ten, kto wprowadza drobne nowości, niszczy całą Ewangelię. A przecież [heretykom] nie o drobiazgi idzie, gdy głoszą, że Syn został stworzony przez Boga. Czyżbyś nie znał [przypowieści] ze Starego Testamentu o zbierającym drewno w szabat? Człowiek ten, naruszywszy tylko jeden z nakazów, wcale nie najważniejszy, naraził się na surowe ukaranie. A przypadek Uzzy? Chcąc podtrzymać, grożącą upadkiem Arkę Przymierza, umarł z tego powodu, że podjął się nie przynależnej mu posługi. Jeśli więc naruszenie szabatu, jak i dotknięcie padającej Arki, wywołało aż tak wielkie oburzenie Boga, że winni jednego i drugiego nie otrzymali najmniejszego zmiłowania, to cóż dopiero ci, którzy naruszają niewymawialne i budzące grozę dogmaty? Mieliby oni uzyskać usprawiedliwienie i zmiłowanie? Nie, nie otrzymają, ani jednego, ani drugiego.
Przyczyną wszelkiego zła jest brak reakcji na małe występki. W ciężkie grzechy wpadamy wtedy, gdy mniejsze pozostają bez należytej odprawy.
Jeśli zaniedbamy rany na naszym ciele, wówczas wywołamy gorączkę, spowodujemy ich gnicie, a w końcu doprowadzimy do zgonu. Podobnie jest z duszą – zaniedbując drobne przewinienia, ściągamy na nią większe. Lekceważymy złamanie zasad postu, lekceważymy czyjąś okazjonalną zdradę słusznej wiary, lekceważymy i nie ganimy także tego, kto będąc w stanie uniesienia zapowiada odejście od prawej wiary. Wszyscy widzimy, jakie mnóstwo podobnego rodzaju grzechów codziennie wdziera się do Kościołów. Z tego powodu staliśmy się godnym obiektem pośmiewiska w oczach Żydów i Hellenów, którzy widzą, jak Kościół rozpada się na tysiące części. Gdyby ci, i którzy usiłują oderwać się od Boskich praw, czyniąc w nich jakieś niewielkie zmiany, spotkaliby się z odpowiednim potępieniem, wówczas nie pojawiłaby się prawdziwa zaraza, a Kościół nie objęłaby tak wielka burza. Rozumiesz teraz, dlaczego Paweł nazwał obrzezanie zniszczeniem Ewangelii.”[1]
„Heretyckie nauki, niezgodne z przyjętymi przez nas, należy przeklinać, a niecne dogmaty strofować, lecz ludzi trzeba wszelkimi sposobami oszczędzać i modlić się o ich zbawienie.”[2]
„Walka z heretykami jest skierowana nie przeciwko ludziom, lecz przeciw ich zbłądzeniu, nie gubi ludzi, ale ich leczy. (…) Kościół wzywa wszystkich i, jeśli przekonywanie heretyków jest działaniem na próżno, to winna temu jest ich zdeprawowana wola. Heretycy tylko na swoją zgubę przewrotnie tłumaczą Święte Pismo. Swoimi bluźnierstwami nie szkodzą ani Bogu, ani dostojeństwu Pisma.”[3]
„Ścigam nie czynem, lecz słowem, nie heretyka, ale herezję. Nie brzydzę się człowiekiem, lecz nienawidzę zbłądzenie i chcę przyciągnąć do siebie (zbłądzonego). Toczę wojnę nie ze stworzeniem, gdyż stworzenie jest Bożym dziełem, lecz pragnę naprawić rozum, który jest zdeprawowany przez diabła. Tak jak lekarz, lecząc chorego, nie walczy przeciwko jego ciału, lecz usuwa uszkodzone części ciała, tak i ja, jeśli będę wojować z heretykami, to walka będzie się toczyć nie z samymi ludźmi, ale celem jej stanie się wyplenienie zbłądzeń i oczyszczenie zgnilizny.”[4]
„Co można przyrównać do tej bezmyślności, kiedy [heretycy] nie tylko nie chcą korzystać z Pism natchnionych przez Boga, ale i zamieniają je w wielką swoją szkodę? Są podobni do chorych i tych, u których jest słaby wzrok. Tak jak ludzie ze słabym wzrokiem, nie wytrzymują słonecznego światła (…) tak i owi z chorą duszą i którzy stracili oczy rozumu, nie mogą korzystać ze światła prawdy.”[5]
„Od kiedy Kościół zaczął się organizować, wszyscy ciągle na niego napadają: na początku królowie, narody, potem przebiegli heretycy. Ze wszystkich stron wybuchały przeciw niemu wielkie i różnego rodzaju wojny. Jednakże nic go nie zniszczyło: wrogowie zostali pokonani, a Kościół rozkwita.”[6]
„Niech wysłuchają stronnicy heretyków, którzy są tak bezmyślni, że wychodzą ze swoich granic i cierpią na skrajne nieuctwo twierdząc, że wiedzą to, co jest wyższe od nich.”[7]
„Heretycy, uważając siebie za uczonych, zboczyli z drogi i grzesząc, sami siebie osądzili. Mądry człowiek słysząc Boże pouczenia, stanie się jeszcze mądrzejszy. Kto słucha Bożych przykazań i zachowuje je oraz nie lekceważy nauki Pańskiej i nie daje się zwieść [kłamstwem], ten będzie mądrym synem, a nauczywszy się, szybko otrzyma Boże poznanie.”[8]
„Widzisz, jak prawda promieniuje? Podziękujmy za uwiedzioną duszę, którą wilk porwał, lecz pasterz odebrał, diabeł złapał, ale zbawił Pan miłujący człowieka, aby wszelkie heretyckie usta i wszelki bezmyślny, bluźnierczy język wychwalał Ojca i Syna i Świętego Ducha na wieki. Amen.”[9]
„Żal nam heretyków za ich bluźnierstwo. Zaprawdę, człowiek drży powtarzać ich słowa.”[10]
„W sercu będziemy się modlić o to, aby mieć spokój i śmiałość już na samym początku uciekać od bezmyślności heretyków i chronić prawosławną wiarę.”[11]
„Ani Hebrajczyk, ani heretyk nie może utożsamiać obrazu Bożego z anielskim. Heretyk w rzeczywistości jest też Hebrajczykiem, a nawet jeszcze gorzej, gdyż Hebrajczycy ukrzyżowali widoczne ciało, a heretycy przeciwstawiają się niewidzialnej Boskości, a dokładniej mówiąc – buntują się przeciw swojemu zbawieniu. Jednak, pierwsi udowodnili, że dokonali czynu niemożliwego i dlatego w obecnych czasach częściowo cierpią karę za swoją zuchwałość widząc swój naród rozproszony po całym świecie. Pełną karę poniosą na koniec, gdy odbędzie się sąd powszechny, tak i heretycy we właściwym czasie otrzymają zasłużoną karę.”[12]
„Adam, po swoim upadku, nauczył się szyć. Heretycy, kiedy odpadli od wiary, nauczyli się rozrywać. Adam, po swoim wykroczeniu, zszył ubranie, aby przykryć swój wstyd. Heretycy, odstąpiwszy od wiary rozrywają, aby obnażyć świętość. Często słyszymy opowieści o cierpieniach na krzyżu i zdumiewamy się, że żołnierze wzięli ubrania Chrystusa i podzielili je. W tym momencie mówimy sobie w myślach: wielka jest Boża cierpliwość, albowiem Pan nie rozkazał zejść piorunowi-mieczowi. Upokarzał się Święty. Dziwisz się, że owi żołnierze ośmielili się podzielić szaty? Zadziwiaj się tym, że heretycy rozrywają szaty Kościoła. Żołnierze zobaczyli bezszwowe ubranie Chrystusa, tkane z góry do dołu i pożałowali je (Jan 19, 23), a heretycy rwą, dzielą i szarpią ubranie Chrystusa, cerkiewne ubranie.”[13]
„Tak postępują heretycy, którzy tylko i wyłącznie z powodu swojej wyniosłości wpuszczają swój jad. Pan nie tylko w tych słowach, ale i w następnych kontynuuje dokładny opis zachowania heretyków. „Gdy wzeszła zieleń – mówi On – i pokazał się plon, wtedy pojawiły się kąkole. ” Tak działają heretycy. Na początku przykrywają siebie. Gdy zdobędą śmiałość i otrzymają pełną swobodę słowa, wtedy wylewają jad.”[14]
„Pan nie zabrania poskramiać heretyków, zamykać im usta, powstrzymywać ich zuchwałość, naruszać miejsca ich spotkań i spiski, ale zabrania ich wyniszczać i zabijać. (…) Jeśli heretyk umrze bez jakiegokolwiek plonu to obowiązkowo dosięgnie go nieunikniona kara.”[15]
„Na przykład, jeśli ojciec będzie poganinem lub heretykiem, to już nie należy się go słuchać, gdyż nie jest on “w Panu”.[16]
„Mówię to nie dla siebie, ale (apostoł) mówi to do was, gdyż jest niebezpieczne, jeśli ktoś, lubiąc heretyków, nie zaraził się od nich.” [17]
„Kto u heretyków zachowuje dziewictwo, ten nie otrzyma takiej nagrody jak ci, którzy u nas żyją nieskazitelnie w małżeństwie. Zachowujący dziewictwo u heretyków podlega takiej samej karze jak nierządnik. (..) Jeśli heretycy gromadzą siły na nieużyteczne trudy, to jak będziemy przepraszać za to, że nie chcemy ponieść mniejszych trudów dających większą nagrodą?”[18]
„W sporach z heretykami dobrze jest nieustannie podpierać się silnymi myślami, nie dawać [tym odszczepieńcom] ani chwili wytchnienia i takim sposobem doprowadzić ich zastęp do trwogi i pokonania.”[19]
„Gdy heretycy zaczynają wprowadzać nowości i zbłądzenia, nie zatrzymują się, lecz nieustannie wymyślają nowe złudy i nieprawidłowe nauki, gdyż ich zbłądzenie nigdy się nie zatrzymuje. Jednakże oni [heretycy] nie zwiodą, ani nie pociągną za sobą [głęboko wierzących], chociaż na początku widać, że niektórych z nich uwodzą, ale będą szybko zdemaskowani. Jest to wyrażone w dalszych słowach: “albowiem ich obłąkanie ujawni się przed wszystkimi.” Nauczyciela martwią dwie kwestie: to, że jest wielu heretyków i to, że trudno wytrzymywać męki. O heretykach dużo już mówił, a mianowicie to, iż już wcześniej byli i będą i nie było takich czasów, gdy ich nie było. Nie mogą oni jednak mocno nam zaszkodzić.”[20]
„Jeśli usłyszysz jakiegokolwiek heretyka – nie poganina i nie Żyda, to nie uważaj go za chrześcijanina, lecz wszystko dowiaduj się o nim, albowiem i manicheusze i wszyscy heretycy nakładali na siebie tą maskę, aby takim sposobem zwieść prostych ludzi.”[21]
„Niech ciebie nie zwodzą zgromadzenia heretyków, gdyż ich chrzest nie jest uświęceniem. Oni przyjmują chrzest ciałem, ale duszą nie są uświęceni.”[22]
„Mówisz, że istnieje wiele heretyckich sekt i ludzie przechodzą do nich. [Tak to skomentuję:] “Lepiej jeden” spełniający wolę Bożą “aniżeli tysiąc” nieprawych (Mądrość Syracha, Eklezjastyk 16, 3). Powiedz, czego pragniesz – posiadać tysiąc sług składających się ze zbiegów i złodziei, czy jednego prawomyślnego. Kto chce, niech odpada: nikogo nie trzymam.”[23]0
Opracowanie: PrawoslawniKatolicy.pl
1 Komentarz do listu św. Pawła do Galatów, Jan Chryzostom, Wydawnictwo WAM, Kraków 2008, s. 48-49
2 Творения святoгo отца нашего Иоанна Златоустого, архиепископа Констaнтинопольского (в рус. пер.), tom 1, [Слово о проклятии, pkt 4], Свято-Успенская Почаевская Лавра 2005
3 Творения святoгo отца …, tom 2, [XXXIV. Беседа о св. священномученике Фоке и против еретиков], s. 1020
4 Творения святoгo отца …, tom 2, [Беседа о святом священномученике Фоке, и против еретиков, и на 141 псалом: “голосом моим к Господу воззвал я, голосом моим к Господу помолился, pkt 2], s. 780
5 Творения святoгo отца …, tom 4, [Беседа 8, pkt 3], s. 71
6 Творения святoгo отца …, tom 5, [Беседа на псалом 128], s. 416
7 Творения святoгo отца …, tom 5, [Беседа на псалом 143, pkt. 2], s. 522
8 Творения святoгo отца …, tom 6, [Книга Притчей Соломоновых], s. 695
9 Творения святoгo отца …, tom 6, [Его же беседа о втором дне творения, pkt. 6], s. 778
10 Творения святoгo отца …, tom 6, [Слово в день Богоявления], pkt 3, s. 783
11 Творения святoгo отца …, tom 6, [Его же беседа о третьем дне творения и о воскресении, pkt 7], s. 790
12 Творения святoгo отца …, tom 6, [Его же беседа о четвертом дне творения], pkt 6, s. 801
13 Творения святoгo отца …, tom 6, [О шестом дне творения, о первозданных людях, о змие, о древе познания, о жизни в раю и общении Бога с Адамом, pkt 7], s. 837
14 Творения святoгo отца …, tom 7, [Толкование на святого Матфея евангелиста; Беседа 46, pkt 1], s. 495
15 Творения святoгo отца …, tom 7, [Толкование на святого Матфея евангелиста; Беседа 46, pkt 2], s. 496
16 Творения святoгo отца …, tom 11, [Беседы на послание к Ефесянам; Беседа 21, pkt 1], s. 191
17 Творения святoгo отца …, tom 11, [Беседы на послание к Филиппийцам ; Беседа 2, pkt 1], s. 241
18 Творения святoгo отца …, tom 11, [Беседы на послание к Филиппийцам ; Беседа 2, pkt 3], s. 245
19 Творения святoгo отца …, tom 11, [Беседы на послание к Филиппийцам; Беседа 11, pkt 1], s. 327
20 Творения святoгo отца …, tom 11, [Толкование на 2-е послание к Тимофею; Беседа 8, pkt 2], s. 840
21 Творения святoгo отца …, tom 12, [Толкование на послание к Евреям; Беседа 8, pkt 4], s. 85
22 Творения святoгo отца …, tom 12, [Одиннадцать бесед св. Иоанна Златоуста, На слова: “В начале было Слово…” (Ин. 1:1) и прочее; и что Дух испытует глубины Божия (1 Кор. 2:10); и о новопросвещённых, и против еретиков [1], pkt. 2], s. 397
23 Творения святoгo отца …, tom 12, [Выборки из разных слов, СЛОВО 6, Об учении и наставлении], s. 540